هنر بين النهرين، عصر زرين خاور نزديك

هنر بين النهرين، عصر زرين خاور نزديك

تمدن بين النهرين از ابتدايي ترين تمدن هاي بشري است كه با شروع يكجانشيني و پس از عهد نوسنگي بوجود آمد. از مهمترين دستاوردهاي اين تمدن ابداع خط ميخي است.

مردم عصر نوسنگي با توليد و ذخيره ي محصولات كشاورزي و پرورش حيوانات براي دسترسي به غذا رفته رفته روند تمدن را تغيير دادند. اندكي پيش از رها شدن از شكار حيوانات وحشي و جمع كردن مواد غذايي براي زنده ماندن، ساخت بناهاي دائمي آغاز شده بود. تا پايان دوران نوسنگي اين آبادي ها از حدود يك روستا فراتر رفته به شكل جوامع شهري در آمده بودند.

جوامع كوچك روستايي در غرب آسيا گسترده شده بودند .اما در هزاره چهارم قبل از ميلاد جوامع شهري بزرگ در منطقه بين النهرين يا ميان رودان ( سرزمين ميان دو رود دجله و فرات) شكل گرفتند .

در اين دوران تحولي عظيم در اين منطقه به وقوع پيوست و آن، مسكون شدن در دره هاي دو رود بزرگ دجله و فرات بود. نخستين جامعه متمدن در بين النهرين توسط اقوام مهاجر با نژادهاي متفاوت به صورت هسته هاي مجزا متلور شد. پيدايش شهرها تاثير بسياري بر نوع زندگي مردم و آثار هنري داشت.

بين النهرين منطقه اي است در خاور نزديك و آسياي غربي محدوده ي عراق كنوني كه از سمت شرق به ايران ، از غرب به صحراي شام ، از جنوب به خليج فارس و از شمال به رشته كوههاي ارمنستان محدود مي گردد. اين سرزمين شرايط مطلوبي براي كشاورزي دوران نوسنگي فراهم مي كرد . با اينكه امروزه اين مناطق به طور كامل باير است بنابر شواهد مكتوب، آثار هنري و آن چه در كاوش هاي باستان شناختي كشف شده، اين منطقه به عنوان مهد تمدن سرزمين حاصلخيزي بوده است.

ساكنان اين مناطق با دستيابي به شيوه هاي آبياري توانستند از امكانات موجود براي كشت اين زمين هاي حاصلخيز استفاده كنند.

منطقه بين النهرين بر حسب شرايط محيطي و اقليمي به بين النهرين سفلي (جنوبي) و بين النهرين عليا (شمالي ) تقسيم مي شود. در سپيده دمان پيدابش تاريخ دره ي بين النهرين به اشغال سومريان در آمد و شهرهاييي بزرگ با ديوارهاي حرصين چون "اوروك" (اوركا)، "لاگاش" (تلوه) توسط آنها ساخته شد، اما پس از گذشت چندين سده شبانان چادرنشين و صحرانورد سامي، به اين منطقه مهاجرت نمودند و در جوار سومريان از دستاوردهاي فرهنگي آنها سود جسته و دولت شهرهايي چون "كيش" ، "اكد"، "ماري"، و "بابل" را ساختند. بنابراين منطقه سفلي در بين النهرين محل شكل گيري قدرتهاي سومري، اكدي و بابلي شد.

هنر آشوري

مناطق "جارمو" (حسونا) ، "تپه اوروك"، "تپه العبيد"، "تل اسمر" ، "جمدت نصر" و "تل حلف" در بين النهرين از نخستين مكان هايي هستند كه شواهد تحولات نوسنگي در آنها كشف شده است.

فناوري هاي جديد و اختراعات ( از جمله فن شخم زدن ، اختراع چرخ و ساخت ابزار از مس و برنز ) توليد مواد غذايي را بيشتر كرد و امكان تجارت را بوجود آورد . همچنان كه اين مناطق رشد مي كردند به دولت-شهرهايي با الگوهاي متمايز سازماندهي اجتماعي تبديل شدند كه براي رسيدگي به مشكلات زندگي شهري بوجود آمده بودند. تخصصي شدن كار و تجارت و مبادلات اقتصادي، روش هاي حل اختلاف و ساخت ديوارهاي دفاعي ، همگي مستلزم وجود يك دولت و مرجع قدرت مركزي بودند كه خود به واسطه اين نيازها شكل گرفته بود.

منطقه بين النهرين بر حسب شرايط محيطي و اقليمي به بين النهرين سفلي (جنوبي) و بين النهرين عليا (شمالي ) تقسيم مي شود. در سپيده دمان پيدابش تاريخ دره ي بين النهرين به اشغال سومريان در آمد و شهرهاييي بزرگ با ديوارهاي حرصين چون "اوروك" (اوركا)، "لاگاش" (تلوه) توسط آنها ساخته شد، اما پس از گذشت چندين سده شبانان چادرنشين و صحرانورد سامي، به اين منطقه مهاجرت نمودند و در جوار سومريان از دستاوردهاي فرهنگي آنها سود جسته و دولت شهرهايي چون "كيش" ، "اكد"، "ماري"، و "بابل" را ساختند. بنابراين منطقه سفلي در بين النهرين محل شكل گيري قدرتهاي سومري، اكدي و بابلي شد.

اما در منطقه شمال ساكنان بين النهرين عليا كه براي استيلاي قدرت همواره با اقوام جنوبي درگير بودند، "آشوريان"، "كاسيان"، "حتيان" و "ميتانيان" بودند.

هنر بين النهرين، عصر زرين خاور نزديك

 

به طور كلي در تمدن بين النهرين اداره ي كارآمد امور كه در نتيجه ي سازماندهي اجتماعي ممكن شده بود، احتمالا به شكل گيري قديمي ترين نظام هاي نوشتاري از حدود سالهاي 3400 تا 3200 قبل از ميلاد انجاميد كه شامل تصويرنگاري هايي بودند كه بوسيله قلم روي قالب هاي گلي و براي تهيه ي سياهه ي موجودي ها نوشته مي شدند.

تقريبا تا حدود 2900 قبل از ميلاد  ساكنان بين النهرين اين خط تصويرنگار را به مجموعه اي از علامت هاي ميخ مانند تبديل كرده كه به همين مناسبت " خط ميخي " خوانده مي شود. از اين نظام نوشتاري براي ثبت فرمان ها و هم چنين حفظ ادبيات حماسي، چون حماسه ي " گيل گمش" سومري ها در اواخر هزاره ي سوم پيش از ميلاد استفاده مي شد. خط ميخي در بيشتر دوران باستان در خاور نزديك به كار گرفته مي شدو باعث ايجاد ارتباط فرهنگي ميان گروه هاي مختلفي شد كه در اين منطقه به قدرت رسيدند. اقوام مختلف براي ثبت زبان هاي خود از خط ميخي استفاده مي كردند. با اختراع خط بود كه دسترسي به شواهد تاريخي مكتوب ممكن شد.

شرايط جغرافيايي بين النهرين بر تمدني هايي كه در اين منطقه شكل گرفته تاثير بسيار داشته است. برخلاف كناره هاي حاصلخيز اما محدود رودخانه نيل، در تمدن مصري، كه بيابان اطراف آن را در بر گرفته بود و جوامع شهري رفته رفته و تقريبا همزمان در آن منطقه شكل مي گرفتند ، بين النهرين جلگه اي حاصلخيز بود كه دو رود آن را در بر گرفته و موانع طبيعي چنداني در اطراف آن وجود نداشت. اين منطقه كه دسترسي به آن از هرسو ممكن بود محل عبور مردمي شد كه مي خواستند از خاك حاصلخيزش استفاده كنند . در واقع تاريخ خاور نزديك در عهد باستان چند فرهنگي است و در آن پيوسته دولت- شهرها در حال جنگ بوده اند و تنها در دوراني محدود با يكديگر متحد شده اند. با اين حال و با وجود تغيير مداوم قدرت ، فرهنگ بصري بين النهرين ويژگي ثابتي را حفظ كرد . دو مضمون كلي در اين فرهنگها به صورت مشترك و همواره وجود دارند كه عبارتند از:

هنر براي بازنمايي و تاثيرگذاري بر قدرت سياسي بكار گرفته مي شده و ساكنان بين النهرين از شيوه ي روايت بصري كه يكي از شيوه هاي بكارگيري هنر بود، براي داستان گويي استفاده مي كردند.

منابع:

تاريخ هنر جنسن/ سرمترجم: دكتر فروزان سجودي/ انتشارات فرهنگسراي ميردشتي

هنر در گذر زمان / هلن گاردنر/ انتشارات آگاه