پيدايش و نگارش الفبا:
يكي از بزرگترين افتخارات انسان در دوره هاي باستان ابتكار حروف الفبا است. پرسشهاي فراواني در اين باب به ذهن ما راه مي يابد: چه زماني اين كار مهم صورت گرفت؟ چه كسي آن را به انجام رسانيد؟ و در كجا و توسط چه ملتي؟ دانشمندان و پژوهشگران زبان و خط به اين پرسش پاسخ هايي داده اند و نظريه هايي ابراز داشته اند. اما حقيقت امر هنوز تا امروز آشكار نگشته است. مشهورترين نظرها در مورد پيدايش و نگارش الفباي اوليه به قرار زير است:
١- نظريهء مصري: دانشمندان قديم نظير افلاطون، تئودوروس، پلوتارك و دانشمند جديد چون فلندرس، اسحاق تايلر معتقدند الفبا نخستين بار در مصر از يكي از خطوط سه گانهء مصري نظير خط مردم، خط دولت و خط مقدس ( هيروگليف تصويري) اقتباس شده است.
٢- نظريهء بين النهرين: اكثر دانشمندان قديم و جديد همگي متفق القولند كه حروف الفبا نخستين بار در بين النهرين به صورت تكامل يافتهء خط ميخي ساده شد و توسط بابلي ها و يا آشوري ها بوجود آمد. دانشمنداني چون ديليتز، مطران، اقليميس، داود و عدل و هومل عدل ، پل و بايزر و ديك همگي بين النهرين و آشوري ها را مهد خط و الفبا مي دانند.
٣- نظريهء التقاطي: بعضي از شرق شناسان نظير تزيمون عقيده دارند كه الفبا در اثر برخورد و تاثير نهادن خط ميخي آشوري و خط تصويري (هيروگليف) مصري به وجود آمده است.
ساير نظريات:
نظريه هاي ديگري نيز توسط پژوهشگران ارائه شده كه جمعاً به ده نظريه مي رسد و به نام هاي
٤- نظريهء طور سينا ٥- نظريهء اشكال هندسي ماقبل التاريخ ٦- نظريهء جزيزهء كرت ٧- نظريهء اوگاريت ( شهري تاريخي در شمال سوريه) ٨- نظريهء الفباي سامي جنوبي ( شبه جزيرهءعرب) ٩- نظريهء جازر ( بلندي هاي ساحليه فلسطين) و كليش و شخيم - لاكيش(بين غزه و الخليل) و شخيم (شرق نابلوس) ١٠- نظريهء نوشته هاي باستاني بيبلوس: ساحل شمالي سوريه در ربع اول هزارهء دوم ق. م. با توجه به اين ده نظريه پس اولين مبتكر الفبا كيست؟ و چه زماني و در كجا اين شاهكار مهم انجام يافت؟ بنابراين وضع كنندگان الفباي اوليه در حكم مجهول هستند اما اكثر شرق شناسان بر اين عقيده اند كه اين اختراع در اثر برخورد تمدن هاي كريت و يونان، آشوري و بابلي( بين النهرين) و مصر بوده است. بديهي است كه الفباي سامي شمال( آرامي) كه از ٢٢ حرف تكوين يافته مدتي افسون بر هزار سال شكل هاي حروف خود را حفظ نموده بدون آنكه تغيير بزرگي در آن حادث شود و ملت هاي بزرگي نظير آشوري ها، مصري ها، ايراني ها، يوناني ها در دوران هاي مختلف آن را اقتباس نموده اند و در ديگر سرزمين ها نظير فلسطين، شمال آفريقا، ارمنستان، عربستان، حبشه، جزاير قبرس، كريت و سواحل شمالي مديترانه مرسوم شد و بنا به نظريهء دانشمندان قديم ليفي، ليداسپارسكي، بيلشر، بريتوريوس و پژوهشگران جديد مثل كوك انگليسي، دوسو، شفر، درايور، فيزفربي فرانسفوي، بيينگ، هنس باور، شوت اَلماني، سندوول فنلاندي، گروت هلندي، موسكاتي ايتاليايي و كوهن بلاك و ديرينگر آمريكايي. با توجه به اينكه ابراز عقيدهء صريح و ثابت شده اي محل دقيق پيدايش حروف الفبامشكل است ولي كفهء ترازو به نفع نظريه و منطقهء بيبيلوس ( منطقه اي درشمال سوريه) سنگيني بيشتري مي كند و قوم تاجر پيشهء فينيقي همان طوري كه توسط كشتي هاي خود خط ميخي را به ساير نقاط بردند، اين بار نيز نقش بيشتري در پيدايش الفباي اوليه داشتند كه به قول مطران اندرواس صنا (رئيس انجمن زبان سرياني در عراق). اين الفبا به سامي شمالي( آرامي- فينيقي) معروف شده است.
شاخه هاي الفبا:
١- خط شاخهء سامي جنوب: جنوب شبه جزيرهء عربستان- حبشه
٢-خط شاخهء فينيقي باستان( سامي شمال): كه خط فينيقي جديد از آن زاده شد و به مستعمرات فينيقيه و شمال آفريقا و سواحل مديترانه رسيد كه قلم باستاني ليبي و كارتاژي از اين شاخه است و قلم ايبري (اسپانيايي قديم) از اين خط زاده شده است.
٣- خط شاخهء عبري باستان: كه خط موآبي، آدومي، عموني و سامري و اين شاخه زاده شده كه همه اين خط ها گم شده و اندكي از خط سامري (شمرائي) به جا مانده است.
٤- خط شاخهء آرامي: اكثر زبان هاي جهان از خط اين شاخه زاده شده و تقريباً ريشهء همه خط هاي جهان است. بطوريكه يوناني ها الفباي خود را از شاخهء آرامي كه در تمام اسياي صغير منتشر شده بود گرفتند. الفباي يوناني، الفا، بتا، گاما، دلتا دقيقاً بر گرفته از شاخه آرامي، الب، بيت، گمل، دلت است. به عقيدهء ديرينگر خاورشناس بزرگ شاخه هاي چهارگانه خط الفبايي از الفباي سامي نخستين گرفته شده است. اَخرين عقيدهء پژوهشگران زبان شناس و شرق شناس بر اين است كه هر چند اقوام باستاني سازندگان تمدن در بين النهرين (آشوري- بابلي) -سواحل نيل(مصر) و جزاير درياي اژه (يوناني ها) و آسياي صغير و درهء هندوس (تمدن قديمي هند) و چين به شيوخء پيشرفته اي در نگارش دست يافته بودند. مثل خط ميخي توسط آشوري ها و تصويري مقدس مصري و ... ولي اين سازندگان تمدن نتوانسته اند به آخرين حد تكامل آن يعني گونهء الفبايي برسند و اين ابتكار اقوام سامي نژاد بود كه امروزآن مناطق را ما سوريه و منعان مي ناميم و يكي از افتخارات سامي نژادان است كه براي بشريت به ميراث گذارده اند.